Niepowodzeniem zakończyły się podjęte narodnickie próby ?rozumnej działalności” pośród ludu oraz ponad tysiącwiorstowa pielgrzymka do Jasnej Polany po wsparcie moralne i ziemię dla kolonii tołstojowskiej. Spotęgowana przez nieodwzajemnioną miłość depresja pchnęła pisarza do niemal dwuletniej wędrówki po Rosji. Były to kolejne ?uniwersytety”, w których wiedzę o życiu pobierał u pustelników i głodujących chłopów, sławnych kaznodziejów i literatów, robotników Tyflisu i lumpów w portach czarnomorskich. W wyrosłych z tych nastrojów wierszach młodzieńczych, będących raczej dokumentami historycznoliterackimi, brzmią nuty zadumy nad absurdalnością istnienia, niewiary w sens życia. Pogłosy elegijnych medytacji odezwą się w jego nowelistyce oraz w przybranym pseudonimie, pod którym opublikował w 1892 r. w Tyflisie pierwsze opowiadanie, Makar Czudra – Jesienią tegoż roku wrócił do rodzinnego miasta. Przy pomocy Włodzimierza Korolenki znalazł pracę felietonisty w gazetach prowincjonalnych, a także wystąpił z opowiadaniami w czasopismach stołecznych. Wydarzeniem stały się wszakże dopiero trzy tomy Szkiców i opowiadań. Początek XX wieku był okresem świetności ?Gwiazdozbioru Wielkiego Maksyma”.
