Człowiek posiada pewną wiedzę o zachowaniu się i strukturze osobowości innych ludzi i samego siebie. Wiedza ta pozwala mu opisać i zrozumieć świat zewnętrzny i świat wewnętrzny. Tak na przykład osobiste przekonanie, że współcześni urzędnicy są biurokratami lub że młodzież ignoruje wartości moralne, ułatwia wyjaśnienie złożonych stosunków międzyludzkich.
Te dość oczywiste fakty stały się podstawą do sformułowania ryzykownej hipotezy, że człowiek tworzy sobie ukrytą teorię osobowości (implicit personality theory). D. Wegner i R. Val- lacher (1977, s. 21) pisali: „Jednostki ludzkie, działające jako naiwni psychologowie, konstruują teorie o rzeczywistości społecznej. Teorie te mają wszystkie cechy formalnych teorii, budowanych przez uczonego”. Ukryte teorie osobowości stanowią zbiór założeń, praw i przekonań o strukturze charakteru i intelektu człowieka, o jego zachowaniu się w warun- 374 kach społecznych.
Warto podkreślić, że ich ważnym składnikiem są ukryte teorie „ja” (implicit self-theories), których twierdzenia odnoszą się do samowiedzy (por. Epstein, 1976). Teorie te są ukryte lub prywatne, ponieważ powstają w głowie jednostki i nigdy nie są w pełni werbalizowane. Często ludzie nie zdają sobie nawet sprawy z kształtu teorii, której są autorami i która jest zakodowana w pamięci trwałej.